Veelgestelde vragen
1. Is euthanasie strafbaar?
Euthanasie is niet strafbaar voor een medicus die zich aan de zogeheten zorgvuldigheidscriteria heeft gehouden (langdurig, ondraaglijk en uitzichtloos lijden van de patiënt, gepaard gaande aan een herhaald verzoek van die patiënt en het consulteren van een 2e arts).
Iedere uitzondering hierop is strafbaar, d.w.z. wanneer het geen medicus betreft (verpleegkundigen mogen zich niet bezighouden met de voorbereiding en uitvoering van euthanasie) of wanneer de medicus niet volgens het euthanasieprotocol handelt.
2. Is levensbeëindiging, anders dan op verzoek van de betrokkene, strafbaar
Ja. Volgens de huidige wetgeving is dit doodslag.
Helaas worden de wettelijke regels niet altijd strikt gehanteerd. Een voorbeeld vormt het ‘Gronings protocol’, waarbij artsen die zich hieraan hielden niet vervolgd worden terwijl zij wel levensbeëindiging toepassen bij zwaar gehandicapte pasgeborenen. Later is dit formeel gelegitimeerd in het KNMG-standpunt ‘Medische beslissingen rond het levenseinde bij pasgeborenen met zeer ernstige afwijkingen’.
3. Hoe moet het zelfbeschikkingsrecht in deze context gezien worden?
Voor christenen die God als Schepper van en Beschikker over het leven en lichaam van de mens erkennen, is zelfbeschikkingsrecht naar letter en geest onaanvaardbaar. De mens is geen eigenaar van, maar rentmeester over het aan hem geschonken leven.
4. Mag een huisarts, wanneer het hem zelf niet lukt om een infuusnaald in te brengen t.b.v. de toediening van euthanatica, de hulp van een ambulanceverpleegkundige inroepen?
Voor wat betreft het meewerken van ambulancemedewerkers in het algemeen aan euthanasie: in feite is hier sprake van een “contradictio in terminae”: ambulancepersoneel is opgeleid voor spoedeisende hulpverlening, en daar kan euthanasie met de beste wil van de wereld niet onder vallen; gezien het “zorgvuldigheidstraject” dat verbonden is aan een legale euthanasieprocedure kan dit alleen al geen inzet van ambu-personeel rechtvaardigen.
Het is hulpverleners, anders dan medici, niet geoorloofd medische handelingen te verrichten in het kader van euthanasie. Dit heeft bij een aantal pro-euthanasie-verpleegkundigen nogal wat wrevel opgewekt. Door de AVVV, Nu’91 en KNMG wordt momenteel onderzocht in hoeverre een verpleegkundige ontheven kan worden voor strafvervolging bij voorbereidende handelingen t.a.v. euthanasie. Het bewust in (laten) brengen van een infuusnaald t.b.v. euthanasie mag momenteel dus (nog) niet.
Als het verzoek dan ook met deze reden tot een ambulanceverpleegkundige gedaan wordt, is weigeren niet alleen toegestaan, maar zelfs wettelijk verplicht! Er hoeft dus niet eens een beroep op gewetensbezwaren door de ambulanceverpleegkundige gedaan te worden. Het beroep op gewetensbezwaren betreft een uiterste redmiddel dat alleen gehanteerd moet worden als andere middelen falen.
Het wordt lastiger wanneer er een andere reden voorgewend wordt om het infuus te prikken, bijvoorbeeld uitdroging van de patiënt, terwijl wanneer de verpleegkundige weg is, er via “zijn” naald het euthanaticum wordt toegediend. Er zal dan misschien (achteraf) wel een vervelend gevoel zal zijn, maar dit behoeft geen schuldgevoel te zijn. Men is in zekere zin onder valse voorwendselen “gelokt”.
Uiteraard dient in zo’n geval de case wel besproken te worden, om herhaling te voorkomen.
5. Wat is het verschil tussen terminale pijnbestrijding en euthanasie?
Terminale pijnbestrijding bestrijdt de pijn zoals die zich in de laatste levensfase voordoet. Er is dus een duidelijke relatie tussen de ernst van de symptomen (mate van pijn) en de therapie (dosering van de pijnstiller). Er kan dus geen sprake zijn van het op voorhand verhogen van de dosis zonder eerst geëvalueerd te hebben wat de huidige dosis voor effect heeft op de pijnbeleving. Hooguit kan een tijdelijk hogere dosis (bolus) gegeven worden om een pijnpiek op te vangen of voor te zijn.
6. Duidt het gebruik van morfine of opiaten op euthanasie?
In principe niet. De middelen waarmee volgens de wet euthanasie verricht mag worden zijn juist geen opiaten. Wel kan (bewuste) overdosering van morfine/opiaten tot ademstilstand leiden waardoor de patiënt kan komen te overlijden. Hierbij is er doorgaans echter sprake van kwade opzet.
Helaas is in het verleden vaak op deze wijze misbruik van opiaten gemaakt, om zo op slinkse wijze onder het mom van pijnstilling toch euthanasie te plegen. Met de huidige wetgeving hoeft dit niet meer, euthanasie is immers bij de wet geregeld!
Evenwel gebeurt het nog wel eens op deze afkeurenswaardige wijze, namelijk als niet aan alle wettelijke criteria die er gelden voor legale euthanasie wordt voldaan.
Het is dus nodig om als hulpverlener de trend in de dosering in de gaten te houden: dosisverhoging zonder voorafgaande pijntoename is zeer verdacht!
7. Kan ik als eerstverantwoordelijke verpleegkundige ondanks mijn bezwaren tegen euthanasie zitting nemen in het multidisciplinair overleg waarin de euthanasievraag van de patiënt wordt besproken?
In principe kan dit wel, zeker wanneer het vermoeden bestaat dat de geuite wens niet duurzaam is of dat er nauwelijks serieuze pogingen zijn ondernomen tot pallliatie. In dat stadium is het denkbaar dat het team tot de conclusie komt dat (nog) niet is voldaan aan de criteria die wettelijk gesteld worden aan de indicatiestelling voor euthanasie. In de praktijk zal dit overigens niet zo vaak voorkomen.
8. Kan ik nog wel zorg verlenen aan een patiënt wanneer al duidelijk is dat op een reeds vastgesteld moment euthanasie wordt toegepast?
Als hulpverlener ben je, uit hoofde van je beroep, verplicht de hulpvrager alle zorg te verlenen die nodig is.
Specifieke ‘zorgverlening’, zoals in dit geval de voorbereidende en uitvoerende handelingen voor euthanasie, vallen daar niet onder en zijn zelfs bij de wet verboden.
Laatst gewijzigd: juli 2019
inmiddels is er een nieuwe richtlijn, deze tekst is niet meer up to date en zal worden herzien.